Saturday
2025-01-11
4:40 PM

Welcome Guest
RSS

My site

Main

Registration

Login

POŠTOVANJE SVETIH IKONA »

Site menu

Our poll

Statistics

Total online: 5

Guests: 5

Users: 0

Login form

POŠTOVANJE SVETIH IKONA

„Ne gradi sebi lika rezana niti kakve slike od onoga što je gore na nebu, ili dolje na zemlji, ili u vodi ispod zemlje. Nemoj im se klanjati niti im služiti, jer sam ja Gospod Bog tvoj, Bog revnitelj, koji pohodim grijehe otačke na sinovima do trećega i do četvrtoga koljena, onijeh koji mrze na mene; A činim milost na tisućama onijeh koji me ljube i čuvaju zapovijesti moje."

Druga knjiga Mojsijeva 20:4-6

„Hristos dođe da nas izbavi svakoga poklonjenija i službe tvari i dela ruk čelovečeskih, a oni te okreni te obrni, pak opet moraš se klanjati delu ruk čelovečeskih. I što je grđe i gore: pišu svetoga Hristofora s pasjom glavom, moraš joj se klanjati. Obraz preblagoslovene Spasiteljeve matere sa tri ruke pišu! To što bi u naturi (sačuvaj bože!) čudovište bilo, tome se na ikoni moraš klanjati. Evo, braćo moja, dokle sujeverije i slepota može doći i stignuti!"^{^[1]}

Dositej Obradović

Jedna od izraženih praksi karakterističnih za Istočno-pravoslavno hrišćanstvo jeste ikonoslikarstvo i poštovanje svetačkih izobraženja (ikona). Kao što je to slučaj sa mnogim drugim pravoslavnim verovanjima, i ovo vezano za ikonopoštovanje je, u svetlu Svetog pisma, veoma lako prikazati kao biblijski nedozvoljeno i višestruko pogrešno. Međutim, teolozi Pravoslavne crkve, pod uticajem „svetog predanja", smatraju da su upravo evanđeoski hrišćani (koje nazivaju sektašima) ti koji greše zbog svog neprihvatanja ikona. Njihovo propovedanje u Srbiji i drugim tradicionalno pravoslavnim zemljama o tome da ikonopoštovanje nije biblijski utemeljeno, proglašava se veoma pogubnim uticajem kojeg protestanti vrše u odnosu na pravoslavne:

„Negativni uticaj inoslavlja na pravoslavlje ovde je možda najvidniji i najpogubniji. Protestanti, u svim svojim konfesionalnim varijantama i derivatima, prosto odbijaju svaki religiozni značaj ikone, ona je kod njih na osnovu jedne pogrešne teološke duhovnosti uklonjena iz molitvenosti i bogosluženja. Oni su u tom pogledu, kao i mnogom drugom, podlegli starim ikonološko-dogmatskim zabludama."^{^[2]}

„Sekte, čija je osnovna karakteristika otkinutost od pravoslavlja kao autohtonog hrišćanstva, formalno vojuju protiv ikona na jedan perfidan, ponekad i brutalan, ali dosta efikasan način, jer ima vernika koji zbog neobaveštenosti i slabog crkvenog obrazovanja podležu njihovim veštim, premda uvek plitkim i banalnim antiikoničkim ishitrenostima. Sekte, kao i stari ikonoborci, nastoje da svoje negatorstvo teološki zasnuju. Uzimajući Bibliju za svoje propagandno polazište, sektanti, poričući Crkvu i svešteno predanje i time ostavši lišeni blagodati Svetog Duha, zloupotrebljavaju ovu svetu knjigu u antibiblijske svrhe. Dobija se utisak, zbog mahnitosti takve propagande, da je ikonolomstvo (ljuta borba protiv ikona) osnovna strast čitavog sektanstva."^{^[3]}

Kao što smo upravo mogli da pročitamo, protestantski (i evanđeoski) hrišćani odnosno sektanti, koji su „podlegli starim ikonološko-dogmatskim zabludama", upotrebljavaju Bibliju u „antibiblijske" svrhe, to jest nemaju nikakvu jaku argumentaciju u svojim „uvek plitkim i banalnim antiikoničkim ishitrenostima". Ipak, korak po korak, prilikom proučavanja ove teme a u vezi porekla, prirode i značaja ikone, bez mnogo poteškoća doći ćemo do zaključka da se radi o još jednoj izrazito protivbiblijskoj doktrini i praksi. Ovu temu ćemo razmatrati kako u ovom tako i u poglavlju o Vaseljenskim saborima (u delu o Sedmom vaseljenskom saboru).

POŠTOVANjE IKONA U PRAVOSLAVLjU

Da bi jedna pedantno sačinjena religiozna slika postala ikonom, mora da prođe kroz čin sveštenog imenovanja tj. osvećenja. To znači da se ne može svako umetničko delo nazvati ikonom, ma koliko bilo slično originalnoj ikoni ili liku kojeg predstavlja. Takođe, ni likovi izobraženi na zidovima crkava (freske) ne poseduju ikoničnost, te im stoga ne treba iskazivati poštovanje kakvo „zaslužuju" osvećene slike:

„Za ikoničnost ikone neophodno je, kao što već znamo, svešteno imenovanje koje jeste osvećenje. (...) Lik, kao takav, saodnosan je prvoliku i njime se sveti. On poseduje izvesnu prirodnu silu lika zahvaljujući ovom njegovom odnosu prema prvoliku. Takvu silu sa osobenom jasnoćom poseduju sveštena izobraženja hramovnog zidnog slikarstva koja nemaju značenje ikona i kojima se u njihovom svojstvu ne poklanjamo (postavljanjem sveća ili celivanjem. (...) I zato moramo kazati da nema svako izobraženje i da nema svaka ikona silu ikoničnosti, već samo osvećena, i zato je nemoguće neosvećenoj ikoni ukazivati ikoničko poštovanje."^{^[4]}

Ipak, prema Sergiju Bulgakovu, ma kako visoko ocenjivali značenja ikone, njeno značenje je ograničeno. Ona služi za molitveni susret sa božanstvom. Međutim, „pri tome se takav susret upravo kroz posredovanje ikone uopšte ne pojavljuje kao neophodan uslov molitve, već samo pomoćno sredstvo, bez koga se takođe može moliti."^{^[5]}

Dakle, sama ikona služi kao pomoćno sredstvo za molitvu, iako je sasvim moguće moliti se i bez nje. Uostalom, kao što ćemo uvideti kasnije, rani hrišćani su se u prvim vekovima hrišćanstva sasvim dobro molili i bez ikona, što nam dakako dokazuje da one uopšte nisu neophodne za dobru komunikaciju sa Gospodom.

Prema odlukama Sedmog vaseljenskog sabora (VIII vek n. e.) u crkvi je dozvoljeno sačinjavanje Hristovih ikona, ikona Bogorodice, anđela i svih svetitelja. Prema Bulgakovu, iako se o ikoni Svete Trojice nije odlučivalo na pomenutom saboru, niti se predviđalo njeno sačinjavanje, Pravoslavna crkva je ozakonila i njeno postojanje. Na ikoni božanske Trojice, izobražavaju se Bog Otac, Sin i Sveti duh, i to na dva načina. Jedan je prikaz u vidu trojice anđela koji su se javili Avraamu u mamrijskoj ravnici (1. Mojs. 18. gl.), sa time da se lik Boga Oca predstavlja anđelom koji se nalazi u sredini. Sa druge strane, božanska Trojica se mogu predstaviti i na ikoni na kojoj Otac ima obličje starca, Sin obličje mladog čoveka a Sveti Duh goluba (na ikoni koja prikazuje silazak Svetog Duha na apostole, ova božanska ličnost se izobražava u vidu plamenih jezika.).^{^[6]}

Iako se zapravo, klanjajući se pred ikonom pravoslavni klanjaju samom Bogu, što ćemo jasno uvideti u narednom citiranom tekstu, oci Sedmog vaseljenskog sabora su, želeći da do kraja izbegnu optužbe za idolopoklonstvo, napravili i određenu razliku između njih:

„Osvećena ikona Hrista za nas je sam Hristos u liku svome, slično tome kao što On za nas prisustvuje i u Imenu svome. Ikona je mesto javljanja Hristovog, našeg molitvenog susreta sa Njim. Moleći se pred ikonom, mi se neposredno molimo Njemu; celivajući je, Njega celivamo; klanjajući joj se, Njemu se poklanjamo."^{^[7]}

Ono što je, dakle, važno istaći jeste da pravoslavna teologija razlikuje dve vrste poklonjenja, tj. jedno koje se čini pred samim božanstvom a drugo koje se odnosi na poklonjenje pred ikonama. Kao dogmatički termini, ovde su upotrebljeni izrazi: „latreia" (služenje) u odnosu na Boga i „proskunesis" (poštovano poklonjenje) u odnosu na ikone. Više detalja o tome na koji su način donete pomenute odluke na Sedmom vaseljenskom saboru, proučićemo u posebnom poglavlju o Vaseljenskim saborima. No, sada je veoma važno da se pozabavimo pitanjem na koji način istočno tradicionalno hrišćanstvo na osnovu Svetog pisma opravdava ikonoslikarstvo i ikonopoštovanje? Objašnjenja poput onih koja sam već naveo, da ikone služe kao pomoćno sredstvo za molitvu mogu da budu na oko prihvatljive, ali je veliko pitanje da li iza njih stoji čvrst biblijski temelj? U nastavku poglavlja sagledaćemo odgovor na ovo pitanje i izvesti pravilan biblijski zaključak.

Pravoslavno objašnjenje druge Božije zapovesti

Pravoslavna crkva poseduje verovanje o ikonama koje proizilazi iz specifičnog tumačenja druge Božije zapovesti, kao i ostalih starozavetnih i novozavetnih događaja koji daju opravdanje i, šta više, preporučuju praksu oslikavanja i poštovanja ikona. Naime, prilikom osvećenja, tj. sveštenog imenovanja ikone, kojim se potvrđuje njena istovetnost sa prvolikom (osobom izobraženoj na njoj), čime ona postaje mesto blagodatnog prisustva svetitelja čijim je imenom nazvana^{^[8]}, naglašava se sledeće:

„Na molitvi na početku obreda, u obraćanju Bogu, naglašava se da je Bog zabranom slika mislio samo na zabranu izrade kumira, idola. ‘Ti si svojom zapovjedi zabranio da se izrađuju slike i prilike, koje se ne sviđaju Tebi, pravome Bogu, da bi se njima molili kao Gospodinu i njima služili.’ Poslije ove tvrdnje još se emfatičnije upućuje na to da je sam Bog zapovjedio ‘da se trebaju izrađivati slike kojima se neće veličati ime tuđih, krivih i nepostojećih bogova, nego Tvoje ime, ime jedinog istinitog Boga, najsvetijeg i najuzvišenijeg među svim imenima’."^{^[9]}

Lazar Milin nam dodatno objašnjava na koji je način Bog zapovedio izrađivanje ikona i njihovu upotrebu u bogosluženju:

„Ne samo što pravljenje ikona nije zabranjeno, nego u Bibliji postoji direktna Božja naredba da se prave kipovi i ikone za potrebe bogosluženja! Bog čak pokazuje Mojsiju sliku kako to treba da izgleda!

„I Gospod reče Mojsiju govoreći: Reci sinovima Izrailjevim...neka mi načine svetinju, da među njima nastavam; kao što ću ti pokazati sliku od šatora i od svijeh stvari njegovijeh. Neka načine kovčeg od drveta sitima...i pokuj ga čistim zlatom... I načini poklopac od čistoga zlata... I načini dva heruvima zlatna... jednoga na jednom kraju a drugoga na drugom kraju na zaklopcu... tu ću se sastajati s tobom i govoriću ti ozgo sa zaklopca između dva heruvima koji će biti na kovčegu". (2. Mojs. 25, 1-22).

„I načini zavjes od porfire i od skerleta i od crvca i od tankoga platna uzvedenoga, i po njemu neka budu izvezeni heruvimi." (2. Mojs. 26, 31).

Dakle, pravljenje religioznih slika za bogoslužbene potrebe ne samo što Bog ne zabranjuje, nego baš naprotiv – naređuje!"^{^[10]}

Dakle, prema učenju pravoslavnih, Bog koji je (drugom zapovešću) zabranio izradu likova i njihovu upotrebu u bogosluženju - predstavlja prvog ikonoslikara^{^[11]}, a smatra se i da se Njegova zapovest odnosila samo na sačinjavanje predstava paganskih božanstava (iako takav zaključak nikako nije izvodljiv iz same zapovesti koja je mnogo šira u svome značenju, kao što ćemo se uveriti kasnije). Bulgakov je u svome delu još objasnio da je zapovest data Mojsiju, u vezi izrade heruvima u šatoru od sastanka, zapravo predstavljala i samo ukidanje druge Božije zapovesti i opšteg pravila zabrane pravljenja likova „pridajući mu samim tim tek uslovno-pedagoški značaj."^{^[12]}

U nastavku našeg proučavanja podrobnije ćemo razmotriti napred navedene tvrdnje pravoslavnih i uporediti ih sa biblijskim otkrivenjem.

UČENjE SVETOG PISMA I IKONOPOŠTOVANjE

Druga Božija zapovest, koju sam citirao na samom početku ovog poglavlja, ukoliko se pažljivo pročita, ni u kom slučaju ne može biti protumačena na onaj način kako to čine bogoslovi Pravoslavne crkve. Iako Izrailjci, u vreme kada im je Mojsije sa gore Sinaja doneo deset zapovesti, nisu poznavali nešto što mi danas nazivamo ikonama hrišćanskih svetitelja, već samo kipove i slike egipatskih božanstava (koja su predstavljana u liku ljudi, životinja ili polu-ljudi, polu-životinja), Gospod ovom zapovešću nije zabranio samo njihovo izobražavanje i poštovanje. Zapovest se, kao što je više nego očigledno, odnosila na sva stvorenja koja su naseljavala nebeska prostranstva (anđeoska bića), zemlju (sav živi i neživi svet) i vodu. Iznad svega, ova zapovest se odnosila na samog Gospoda (Jahvea) Boga, koji od strane svoga naroda nije smeo da bude slavljen, poput paganskih bogova, kroz sačinjavanje vizuelnih likova i poklonjenja njima. Mojsije je ovim rečima preneo Gospodnju poruku:

„A sada, Izrailju, čuj uredbe i zakone, koje vas učim da tvorite (...) ništa ne dodajte k riječi koju vam ja zapovijedam, niti oduzmite od nje, da biste sačuvali zapovijesti Gospoda Boga svojega koje vam ja zapovijedam. (...) I progovori Gospod k vama isred ognja; glas od riječi čuste, ali osim glasa lika ne vidjeste; (...) Zato čuvajte dobro duše svoje; jer ne vidjeste nikakoga lika u onaj dan kad vam govori Gospod na Horivu isred ognja, da se ne biste pokvarili i načinili sebi lik rezan ili kaku god sliku od čovjeka ili od žene..."^{^[13]}

Pomenuto značenje druge zapovesti izrečeno je tako da ostane večna uredba svakom iskrenom bogoslužitelju u svim vremenima. Bog je, poput svoje Reči, apsolutno nepromenljiv. Međutim, nasuprot jasnoj objavi Božije Reči, da između ostalog i druga Božija zapovest mora biti poštovana doslovno u svim generacijama iskrenih Božijih vernika, tradicionalna Istočna (kao i Zapadna) crkva je promenila njeno značenje iz razloga njenog pogrešnog razumevanja. To pogrešno razumevanje je proisteklo, kao što možemo da pretpostavimo, zbog upliva nehrišćanske filozofske misli u sistem hrišćanskog bogoslovlja u prvim vekovima posle Hrista. Dokaze za ovakav pogrešan razvoj hrišćanske misli koji je presudno uticao na začetke ikonoslikarstva i ikonopoštovanja nalazimo i kod samih pravoslavnih autora. Naime, kao što ćemo se uveriti iz navoda koji slede, grčka filozofska misao jeste glavni „krivac" za početak poštovanja ikona kao i same ideje da ikona može predstavljati mesto blagodatnog prisustva osobe koja je na njoj predstavljena. Takođe, ista ta filozofija je odgovorna i za ideju da se molitvom, poklonjenjem i celivanjem ikone zapravo vrši poklonjenje pred osobom koja je oslikana, odnosno, u krajnjem slučaju pred samim božanskim bićem.

Evo nekih priznanja koja su, po ovom pitanju, došla od strane pravoslavnih autora:

„U istoriji ikonopoštovanja mi stojimo pre svega pred tom osnovnom činjenicom, da se ikona prvi put pojavljuje u paganstvu. Sav paganski svet pun je ikona i ikonopoštovanja."^{^[14]}

„Slično kao što je u svojim najvišim dostignućima grčka filosofija javila hrišćanstvo pre Hrista, a na toj osnovi postala i prirodni jezik hrišćanskog otkrivenja i bogoslovlja, isto tako je i otkrivenje antičke umetnosti u ikonografiji bilo u izvesnom, mada i ograničenom, smislu hrišćanstvo pre Hrista i neosporno se pojavljuje kao prototip hrišćanske ikone (...) i, kao nešto što se samo po sebi razume, hrišćanska crkva koja je, naravno, izmenila sadržaj ikoničkih izobraženja, ali je usvojila sam princip ikone. Most koji spaja pagansku izradu ikona sa hrišćanskom jeste umetnost. (...) Ujedno s ovim, idealni likovi čiste čovečnosti, koji su bili potrebni i za hrišćansku ikonu, bili su nađeni još u paganskoj umetnosti. To ne znači, razume se, da je te likove hrišćanska ikonografija naprosto ponavljala – ona je utisnula na njih svoj vlastiti pečat. Ipak, ovo ne umanjuje činjenicu da je paganska ikonografija, tako reći, prirodni stari zavet za hrišćansku, slično kao što se kao isti takav stari zavet javlja paganska filosofija za hrišćansko bogoslovlje."^{^[15]}

Ono što je još veoma bitno istaći jeste i pronalaženje priznanja pravoslavnih da teologija ikone ne proizilazi iz Svetog pisma već iz hrišćanstvu stranog neoplatonističkog grčkog učenja. Evo šta o ovome možemo da pročitamo u literaturi vrsnih poznavalaca pravoslavne teologije:

„Drugi prigovor protivnika slika, kojim se isticalo da štovanje slika oduzima Bogu dužno poštovanje, branitelji ikona su pobijali drugačijim shvaćanjem slika. Ovo se shvaćanje razvilo iz neoplatonskog mišljenja o slici: ‘Mi ne dajemo ikonama božanska svojstva, nego znamo da se čast koja se iskazuje slikama uzdiže do njenog pralika’. Nije slika kao takva predmet i primalac molitve, nego praslika, koja se u njoj ‘pojavljuje’."^{^[16]}

„Obično se svi slažu da je teološka odbrana sv. Ikona, naročito odbrana sv. Teodora i pre njega sv. Jovana Damaskina, zasnovana na neoplatonističkim pretpostavkama. Čitava koncepcija „prauzora" i „slike" (koja upućuje na niži nivo) bila je platonistička. U celini uzeto, ovo gledište je bilo ispravno. (...) U ovom trenutku ne tiče nas se učenje ikonofila. Dozvolimo da je ono bilo platonističko ili barem proplatonističko. (...) Ikonopoštovatelji su zasigurno bili platoničari."^{^[17]}

Kada dakle znamo da je hrišćansko (čitaj: pravoslavno i rimokatoličko) ikonoslikarstvo i ikonopoštovanje za svoj stari zavet umesto Svetog pisma, Hristovog učenja i ranohrišćanske prakse imalo grčku filozofiju i religiju, onda i ne čudi što se u pravoslavnim crkvama, u prednjem delu hrama, mogu da nađu i oslikane freske „hrišćana pre Hrista", paganskih filozofa Sokrata, Platona, Aristotela, Ptolomeja, Sibila i ostalih^{^[18]}, koji su znatno doprineli ovakvom otpadnuću tzv. hrišćanstva od svetopisamske božanske istine.

Činjenicu da ikonopoštovanje ne vodi svoje poreklo iz Biblije, dokazaćemo i sledećim proučavanjem, koje se odnosi na svrhu izrađivanja i postavljenja heruvimskih likova u starozavetnom šatoru od sastanka.

Heruvimi u šatoru od sastanka i jerusalimskom hramu

Koja je bila svrha sačinjavanja dvodimenzionalnih i trodimenzionalnih heruvimskih predstava (vezenih likova na zavesama i zlatnih kipova) u bogoslužbenim objektima Staroga zaveta? Da li je Bog odista ukinuo zapovest koju je dao nešto ranije, i šta više zapovedio sačinjavanje likova i slika pred kojima bi se vršili verski obredi? Evo šta o ovome kaže Sergije Bulgakov, a sa čime bi mogli da se slože i evanđeoski hrišćani:

„Ovo izobraženje dvaju heruvima, na koje se obično i pozivaju apologeti ikonopoštovanja protiv judaizmu sklonih ikonoboraca, koji insistiraju na slovu druge zapovesti, naravno, već se pojavljuje kao principijelno priznanje, kako prava i mogućnosti religiozne umetnosti, tako i izobrazivosti duhovnog sveta sredstvima ove potonje i u njenim likovima, mada je ono pedagoški i ograničeno po količini. Sem toga, treba priznati da ovde dopuštenje ikona anđela još nije značilo ikonopoštovanje."^{^[19]}

Kao što ćemo uvideti nešto kasnije, shodno priznanju ovog pravoslavnog bogoslova, anđeoski likovi u starozavetnim svetinjama nisu nipošto služili da bi bilo ko od tadašnjih vernika (a u njih su mogli da ulaze samo sveštenici dok je narod ostajao napolju) klanjajući se pred njima poštovao anđele, palio pred njima sveće ili kadio tamjanom^{^[20]} (kao što je to slučaj u ikonopoštovanju u Istočnoj crkvi). Izvezeni i zlatom obloženi heruvimski likovi imali su samo simboličko-ilustrativni značaj, onaj koji je trebao da dočara sliku skrivene duhovne stvarnosti. Današnji evanđeoski protestanti imaju takođe izraženu praksu da u svom literarnom izdavaštvu upotrebljavaju likovne ilustracije vezane za različite biblijske događaje. No, evanđeoski hrišćani se takvim predstavama ne klanjaju niti im služe na bilo koji način, a ne poseduju ni verovanje da su oslikane osobe uistinu prisutne u svojim izobraženjima. Oni smatraju da Bog drugom zapovešću Dekaloga nije zabranio sačinjavanje likovnih umetničkih simbola i ilustracija koje bi upućivale na postojanje duhovnog sveta (što dokazuje i Gospodnja zapovest o sačinjavanju likova ovih heruvima). Ono što je Gospod uistinu zabranio ovom zapovešću jeste „klanjanje i služenje"^{^[21]} pred likovima koji su sačinjeni radi vršenja različitih religijskih obreda, kao što je iz zapovesti jasno uočljivo. Zapravo, kada bi se ova Božija zapovest odnosila na opštu zabranu izrade likova svega što je On stvorio, to bi značilo i zabranu likovne umetnosti (oslikavanja žive i mrtve prirode), izrade fotografija, pravljenja igranih, dokumentarnih i crtanih filmova itd, što svakako nije slučaj. Bulgakov još dodaje da, na pitanje zašto je i u kom smislu Stari zavet dopuštao izobraženje anđela, obično nema odgovora u bogoslovskom učenju o ikonama ni kod njihovih branilaca niti pak kod njihovih protivnika.^{^[22]}

U nastavku poglavlja ćemo baciti pogled na starozavetne tekstove koji imaju direktne veze sa, nekima nejasnom, Gospodnjom naredbom o postavljanju likova heruvima u šator od sastanka (i kasnije u hram u Jerusalimu).

Slika nebeske stvarnosti

Velika biblijska istina se nalazi u izreci da je „Novi zavet u Starom sakriven a Stari zavet u Novom otkriven". Mnoga proročanstva, kao i duboko duhovno značenje verskih obreda, praznika i simbolizma Starog zaveta, našla su svoje ispunjenje u Hristu i novozavetnoj stvarnosti. Evo nekih tekstova koji govore o ovoj simbolici:

„I neka heruvimi rašire krila u vis da zaklanjaju krilima zaklopac, i neka budu licem okrenuti jedan drugom, prema zaklopcu neka su okrenuta lica heruvimima. I metnućeš zaklopac ozgo na kovčeg, a u kovčeg ćeš metnuti svjedočanstvo, koje ću ti dati. I tu ću se sastajati s tobom i govoriću ti ozgo sa zaklopca između dva heruvima, koji će biti na kovčegu od svjedočanstva, sve što ću ti zapovijedati za sinove Izrailjeve."^{^[23]}

„I kaza Gospod Mojsiju: reci Aronu bratu svojemu da ne ulazi u svako doba u svetinju za zavjes pred zaklopac koji je na kovčegu, da ne pogine, jer ću se u oblaku nad zaklopcem javljati."^{^[24]}

„I kad Mojsije ulažaše u šator od sastanka da govori pred Bogom, tada čujaše glas gdje mu govori sa zaklopca što bješe na kovčegu od svjedočanstva između dva heruvima; i govoraše mu."^{^[25]}

„Tada oblak pokri šator od sastanka, i napuni se šator slave Gospodnje. I ne mogaše Mojsije ući u šator od sastanka, jer bješe na njemu oblak, i slave Gospodnje bješe pun šator."^{^[26]}

„A car Solomun i sav zbor Izrailjev, koji se sabra k njemu, prinesoše s njim pred kovčegom ovaca i goveda toliko da se ne mogaše ni izbrojiti ni proračunati od mnoštva. I unesoše sveštenici kovčeg zavjeta Gospodnjega na njegovo mjesto, u unutrašnji dom, u svetinju nad svetinjama, pod krila heruvima. (...) A kad sveštenici izidoše iz svetinje, oblak napuni dom Gospodnji, te ne mogahu sveštenici stajati da služe od oblaka; jer se slave Gospodnje napuni dom Gospodnji."^{^[27]}

Prema upravo citiranim navodima iz Starog zaveta, šator od sastanka, a kasnije i jerusalimski hram, trebali su da budu mesto Božijeg sastajanja sa ljudima, tj. sa sveštenicima koji su bili narodni predstavnici i „posrednici". Svetinja nad svetinjama u kojoj je bio smešten zavetni kovčeg sa deset zapovesti, bila je mesto posebnog blagodatnog Gospodnjeg prisustva. Oblak Njegove slave koji se pojavljivao na poklopcu kovčega, između dva heruvima, bio je dokaz Njegove prisutnosti među svojim narodom. Upravo na to mesto (na poklopac zlatnog kovčega) prvosveštenik je, jedanput u godini, prinosio krv nevinih životinja koje su bile zaklane kao žrtve za grehe celokupnog naroda. Na ovaj simboličan način, starozavetni prvosveštenik je, kao praslika Spasitelja Isusa Hrista, prinosio krv zameničke žrtve za otkup greha u samo Gospodnje prisustvo (tj. pred Božiji presto na nebesima). Prorok Isaija je ovako pisao o svom nebeskom viđenju kojeg je imao u jerusalimskom hramu:

„...vidjeh Gospoda gdje sjedi na prijestolu visoku i izdignutu, i skut mu ispunjavaše crkvu. Serafimi stajahu više njega. Svaki ih imaše šest krila: dvjema zaklanjaše lice svoje i dvjema zaklanjaše noge svoje, a dvjema lećaše. I vikahu jedan drugome govoreći: svet, svet, svet je Gospod nad vojskama, puna je zemlja slave njegove. I zadrmaše se pragovi na vratima od glasa kojim vikahu, i dom se napuni dima."^{^[28]}

Iz viđenja ovog proroka jasno sagledavamo realnost duhovnog sveta, koji je simbolički prikazan predmetima koji su se nalazili u svetinji nad svetinjama. Gospodnji presto na nebesima okružuju uzvišena anđeoska bića koja bez prestanka proslavljaju Stvoritelja. Iz razloga što je šator od sastanka trebao da predstavlja sliku nebeskog prostora kao i trećeg neba gde se nalazi Gospodnji slavni presto (2. Kor. 12:2-4; 1. Timoteju 6:16), heruvimi izvezeni na zavesama kao i oni u svetinji nad svetinjama, trebali su da dočaraju zemaljskim stanovnicima anđeosku prisutnost u nebeskim prostranstvima kao i pred samim mestom na kome Gospod uzvišeno stoluje. Posve je jasno da likovi heruvima u jevrejskom bogoslužbenom hramu nisu postavljeni da bi se pred njima sveštenici molili, klanjali, kadili im i činili druge verske obrede (što jasno proizilazi iz biblijskih tekstova kao i starozavetne bogoslužbene prakse). Poistovećivanje anđeoskih predstava iz starozavetnog vremena, sa ikonama koje postoje u Istočnoj crkvi je nemoguće, iz prostog razloga njihove potpuno različite namene.^{^[29]}

Pre nego što uvidimo šta o stvarnim počecima ikonoslikarstva i ikonopoštovanja možemo da saznamo iz crkvene istorije, koja će nam još jedanput potvrditi ispravnost stavova koje po ovom pitanju zastupaju evanđeoski hrišćani, želim da se ukratko upoznamo sa učenjem pravoslavnog svetog predanja.

Kazivanje svetog predanja

„Crkva uči da ikonografija, slikanje ikona, postoji od samog početka hrišćanstva, jer je ona, kao što ćemo kasnije podrobnije izneti, direktni izraz Ovaploćenja. Ikonografija, u tom smislu, odgovara otkrivenju, koje nije samo otkrivenje Reči Božije, nego i Slike Božje (Flb. 2, 6-7; Gal. 3, 24; 3, 25; 4, 3). Starozavetna formalna „zabrana" slikanja označava prazninu koja će biti ispunjena svetim likovima Novog Zaveta. Ovome, kao potvrda i ilustracija, dobro služi liturgijska crkvena tradicija o tzv. „nerukotvorenim ikonama", tj. takvim koje su se same naslikale ili ih je naslikao onaj čiji lik nose. Takva je na primer ikona Hristova koju je sam Hristos dao time što je za cara Avgara na ubrusu čudom otisnuo Svoj lik. Ovim ikonama se ističe paralelizam postojanja crkve i ikonografije – Crkva nije nikad bila bez ikona: čim je počela da propoveda počela je i da slika. Već je Sveti apostol Luka, koji je bio slikar, po predanju naslikao likove Hrista i Bogorodice."^{^[30]}

„Ikone su u crkvenoj upotrebi od samog početka hrišćanstva. Prva ikona sa likom Gospoda Isusa Hrista, po crkvenom predanju, postala je na čudesan način. Edeski car Avgar čuo je bio za Hrista, njegovu nauku i čuda koja je činio. Zaželeo je da vidi slavnog Čudotvorca, ali zbog teške bolesti to mu nije bilo moguće. Zato on pozove Gospoda k sebi, ali Gospod, zauzet izvršenjem svoga iskupiteljskog plana među Jevrejima u Palestini, nije prihvatio poziv. Tada Avgar nađe živopisca i uputi ga ka Isusu sa zadatkom da na platnu izradi lik njegov i donese mu. Živopisac ode, nađe Isusa i počne da kopira lik Njegov, ali u tome nije uspeo. Lice Gospoda Isusa svakog trenutka menjalo se i nije se dalo verno na platnu reprodukovati. Da uteši ožalošćenog živopisca i njegovog pošiljaoca, Gospod uzme čist ubrus, otre njime svoje božansko lice, i tom prilikom na ubrusu ostane lik Njegov. Taj ubrus, sa nerukotvorenim likom Hristovim na njemu, živopisac odnese caru Avgaru, koji ga sa radošću primi, celiva i isceli se od opake boljke.

Hrišćansko predanje zna za još jedan nerukotvoreni lik Gospoda Isusa, koji je postao na isti način, samo u drugim okolnostima. Kad su Gospoda, posle Pilatove osude, vodili na Golgotu radi raspeća, On je usput, pod teretom teškog krsta i iscrpljenosti usled predhodnih mučenja u tamnici, posrtao i padao, a niz Njegovo božansko lice, izranavljeno od bijenja i trnovog venca, slivale su se kaplje krvi i znoja. Jedna od žena, koja se zatekla na ulici i posmatrala tužnu povorku, sažali se i pruži Gospodu čist ubrus da obriše svoje lice. Njeno sažaljenje Gospod je nagradio time, što je na ubrusu ostao lik Njegov. Ta žena po predanju zvala se Veronika.

A najstariju ikonu presvete Majke Božje, opet prema crkvenom predanju, izradio je sveti apostol i evanđelist Luka. Ona je tu ikonu odobrila i blagoslovila. Crkveno predanje kazuje da je sveti Luka izradio još tri ikone presvete Majke Božije i da se jedna od njih nalazi u našem manastiru Hilandaru u Svetoj Gori. Nju je sveti Sava našao na svojim putovanjima po istoku, otkupio je i doneo u Hilandar."^{^[31]}

Iz upravo citiranih navoda iz pravoslavne literature, mogli smo jasno da uočimo da se učenje Istočne crkve, da su ikone postojale od samoga početka hrišćanstva, zasniva isključivo na predanju. Podaci o nastanku prvih ikona u prvom veku nove ere, još za života Hrista i apostola, ne mogu se naći nigde u bogonadahnutom biblijskom izveštaju. Šta više, ove svetopredanjske pripovesti dodeljuju samom Hristu ulogu prvog novozavetnog ikonoslikara, koji je tim svojim delom, što je očevidno u slučaju edeskog cara Avgara, uveo ikonopoštovanje (pošto se Avgar poklonio i celivao nerukotvoreni lik) i to upravo onakvo kakvo danas postoji u Pravoslavlju. Isto tako, kao što smo videli, i evanđelist Luka se proglašava ikonoslikarem, čije je ikone blagoslovila presveta Bogorodica, iako nikako nije jasno zašto onda Luka nije nešto o tome napisao u knjizi Dela apostolskih? Ukoliko bi ova pripovest o Luki kao ikonoslikaru bila istinita, onda on nipošto ne bi propustio da to i perom zabeleži i tako svekolikom hrišćanstvu, još od najranijih vremena, stavi do znanja da se, uprkos starozavetnoj zabrani, u Crkvi uvodi ikonopoštovanje. Ipak, ovakve zamisli ostaju u domenu puke teorije, iz prostog razloga što je druga Božija zapovest, o zabrani izrađivanja radi poklonjenja bilo kakvim likovima, koje su se Jevreji u Hristovo vreme čvrsto držali, bila deo celokupnog Božijeg zakona. Hristos je naime, za sebe rekao:

„Ne mislite da sam došao da razrešim zakon i proroke; nisam došao da razrešim nego da ispunim. Jer zaista vam kažem, dok ne prođe nebo i zemlja, neće ni jedno iota ili jedna crtica od zakona nestati, dok se sve ne zbude."^{^[32]}

Ispunjavanje zakona od strane Hrista svakako ne bi podrazumevalo direktno kršenje druge Božije zapovesti, koja je nalagala zabranu „klanjanja i služenja" likovima. Da je kojim slučajem istina da Hristos proizveo ne samo jednu već dve nerukotvorene ikone pred kojima se neko klanjao, onda On za sebe ne bi mogao da ustvrdi ono što smo maločas pročitali iz ev. po Mateju. Što se pak tiče Bogorodičinih ikona, u poglavlju u kojem smo obrađivali učenje o njoj, jasno smo istakli istorijsku činjenicu da su one (pomenute ikone) počele da se izrađuju tek početkom četvrtog veka posle Hrista, pod uticajem kulta boginje Majke proisteklog iz paganskih religija i kultura.

Da bi smo do kraja rasvetlili dilemu oko toga da li je ikona zaista bilo u ranohrišćanskoj Crkvi koja se pridržavala Hristove i apostolske nauke, prizvaćemo u pomoć i neosporne istorijske činjenice.

Calendar

Site friends

Create your own site

Copyright MyCorp © 2025
Free website builder — uCoz