Comma Johanneum (“svedoci na nebu”)
Comma Johanneum je dodatak od nekoliko reči koji se više ne nalazi u većini savremenih prevoda Novog zaveta (1. Jovanova 5:7,8). Neki smatraju da je u pitanju određena zavera, navodno je taj deo “namerno” izbačen, i tome slično. Na engleskom govornom području postoji čitav jedan pokret koji se zove KJV movement ili KJV only, koji smatraju da je ovaj text ili dodatak, nepošteno izbačen iz većine novih prevoda. Jesu li u pravu, razmišljam?
Postavlja se pitanje – na osnovu kojih se rukopisa bazira taj dodatak koji ne postoji u većini savremenih prevoda, dok ga ima samo u onim starijim? Odnosno, ako njega ima, npr., u KJV Bibliji, a nema u mnogim drugim izdanjima Biblije, počev od 19 veka pa na ovamo – dobro je pitanje zašto ga ima KJV, a ostali prevodi ne.
Text u 1. Jovanovoj 5:7,8 (Comma Johanneum ili “svedoci na nebu”) nije postojao ni u jednoj grčkoj verziji Novog zaveta sve dok Erasmo Roterdamski nije taj dodatak uveo u svom trećem izdanju Novog zaveta na grčkom jeziku iz 1522 godine. Nakon ovoga, većina prevoda Novog zaveta do 1881 sadrži so-called The Heavenly Witness ili “svedoci na nebu” deo. 1881 je RV (ili Revised Version) izdao prevod bez ovog dodatka. No, ono što je malo poznato jeste da su postojali prevodi od 18 veka na ovamo, koji su izostavljali ovaj dodatak, evo nekog spiska (na engleskom je text, da ga ne prevodim):
1) Daniel Mace The New Testament in Greek and English, 1729;
2) The Primitive New Testament, 1745 of William Whiston;
3) A Liberal Translation of the New Testament, 1768 by Edward Harwood and also, in multiple editions starting in 1790, A Translation of the New Testament, with notes by Gilbert Wakefield.
4) The New Testament in an Improved Version, 1808 Thomas Belsham omits the verse, and the Paraphrastic translation of the Apostolical Epistles by Philip Nicholas Shuttleworth in 1829, followed by additional versions in the 1800s, including those of Edgar Taylor, Leicester Ambrose Sawyer, Robert Ainslee, George R. Noyes and Samuel Sharpe.
5) Early paraphrases and commentaries that bypassed the heavenly witnesses were the short paraphrase-commentary section given by Isaac Newton and A Commentary on the three Catholick Epistoles of St. John by William Whiston in 1719.
6) Examples of new translations, commentaries, AV updates and paraphrase editions that maintained the Comma were those of Daniel Whitby in 1703 A Paraphrase and Commentary on the New Testament and John Wesley in 1755 Explanatory Notes on the New Testament and Thomas Haweis in 1795, A Translation of the New Testament from the Original Greek.
Verzije Biblije iz ovog perioda koji sadrže ovaj dodatak su Geneva Bible i KJV, kao i 2 katolička prevoda – Rheims New Testament i Ronald Knox prevod. Grčki text Erazma iz 1522 je kasnije nazvan Textus Receptus, i postao je dugi niz godina standard za grčko izdanje Novog zaveta. Njegov text je uključivao uglavnom sve do tada poznate rukopise, ali ne i one koji su kasnije otkriveni. Osim toga, Erazmo, odnosno Textus Receptus, je uglavnom bio baziran na so-called Byzantine text-type. Verovatno je mnogima poznato da ne postoji ni jedan originalni text ili dokument Novog zaveta, već samo postoje kopije kopija koje se često razlikuju jedna od druge. Textualni kriticizam je nauka koja pokušava da pronađe razliku između rukopisa (ili kopija), gde se oni razilaze (i zbog čega), te koji bi text mogao biti najbliži originalu, odnosno izvornom textu. Poenta ove priče jeste da ne postoji jedan text Novog zaveta na grčkom, već više njih.
Ako je i poznato mnogima da NZ grčki text postoji samo u kopijama (ili kopijama kopija), onda je malo poznato da je Novi zavet sačuvan u tri glavne tradicije rukopisa:
1) so-called Alexandrian text-type (4 vek);
2) Western text-type;
3) Byzantine text-type.
Poslednja kategorija je uglavnom korištena u crkvi na istoku, i dan-danas Grčka Pravoslavna Crkva, recimo, bazira svoj prevod Novog zaveta na moderan grčki upravo na ovom textu (Novi zavet na modernom grčkom ima “svedoci na nebu” dodatak). Ne samo to – ovaj text je bio baza i za većinu prevoda iz vremena protestantske reformacije. Ne treba da čudi zašto se vodi bitka o nekim “zaverama” među prevodima Biblije, izbacivanjem nekih textova i slično – reč je samo o tome koja se verzija grčkog Novog zaveta koristi, to jest, koji rukopisi. Byzantine text sadrži veoma mnogo raznih rukopisa Novog zaveta, ali ovoj kategoriji ne pripadaju i najstariji rukopisi. Western text je text mnogih crkvenih otaca na zapadu (valjda se zato i zove tako). Dakle, reč je ne o nekoj celovitoj verziji Novog zaveta koju stručnjaci zovu Western, Byzantine ili Alexandrian text, već o kolekciji rukopisa. Valja napomenuti da postoje rukopisi koji ne pripadaju ni u jednu od ove 3 kategorije, ali njih nije previše (većina rukopisa pripadaju u nekoj od ove 3 kategorije).
Danas naučnici uglavnom idu za Alexandrian text. U Alexandriji je postojala prepisivačka škola, najviše najstarijih sačuvanih prepisa imamo iz ove škole. Danas se stručnjaci uglavnom baziraju na ovaj text, i na princip koji se na engleskom zove “reasoned eclecticism:”
Eclecticism refers to the practice of consulting a wide diversity of witnesses to a particular original. The practice is based on the principle that the more independent transmission histories are, the less likely they will be to reproduce the same errors. What one omits, the others may retain; what one adds, the others are unlikely to add. Eclecticism allows inferences to be drawn regarding the original text, based on the evidence of contrasts between witnesses.
Eclectic readings also normally give an impression of the number of witnesses to each available reading. Although a reading supported by the majority of witnesses is frequently preferred, this does not follow automatically. For example, a second edition of a Shakespeare play may include an addition alluding to an event known to have happened between the two editions. Although nearly all subsequent manuscripts may have included the addition, textual critics may reconstruct the original without the addition.
The result of the process is a text with readings drawn from many witnesses. It is not a copy of any particular manuscript, and may deviate from the majority of existing manuscripts. In a purely eclectic approach, no single witness is theoretically favored. Instead, the critic forms opinions about individual witnesses, relying on both external and internal evidence.
Since the mid-19th century, eclecticism, in which there is no a priori bias to a single manuscript, has been the dominant method of editing the Greek text of the New Testament (currently, the United Bible Society, 4th ed. and Nestle-Aland, 27th ed.). Even so, the oldest manuscripts, being of the Alexandrian text-type, are the most favored, and the critical text has an Alexandrian disposition.
Ja lično zastupam ovu teoriju, premda postoje i naučnici koji drugačije razmišljaju. Istraživao sam pomalo neke textove koji su navodno sporni, i prema mom mišljenju, Nestle-Alandovo 27-mo izdanje Novog zaveta na grčkom jeziku je najbolje izdanje koje danas postoji. U njemu u fusnotama imamo sve varijante na određeni text – što je pošteno, a i korisno, za neka dublja istraživanja. Takođe postoji dosta drugih materijala i stručne literature iz ove oblasti (rukopisi Novog zaveta, textualni kriticizam, and so on), što su sve alatke koje nam pomažu da rekonstruišemo biblijski text.
Evo nekih činjenica:
1) ovaj dodatak se ne nalazi u jednom grčkom rukopisu Novog zaveta, izuzev u 8. Grčkih textova ili rukopisa Novog zaveta ima nešto više od 5 800 (fragmentirano ili u celosti), što je prilično veliki broj. Od ovoga broja, samo u 8 rukopisa se nalazi ovaj dodatak. Što je još važnije, ovih 8 rukopisa su prevod iz recenzije Vulgate, i nastali su dosta kasnije u odnosu na najbolje rukopise Novog zaveta. Što je još interesantnije, 4 (od 8) rukopisa imaju ovaj dodatak na margini texta. Ni jedan od ovih 8 rukopisa nije nastao pre 14 veka, izuzev jednog koji je iz 10 veka. Jako staro u odnosu na brojne rukopise koji potiču iz 4-5 veka. Zanimljivo je da ovaj dodatak ne postoji ni u najnovijem Byzantine textu.
2) Ovaj odeljak (Comma Johanneum) se ne nalazi niti citira ni na jednom mestu od strane crkvenih otaca, što je potpuno nezamislivo i nelogično u svetlosti trinitarnih kontroverzi – da su znali za ovaj text, oni bi ga sigurno citirali protiv savelijanizma i arijanizma. Ovo bi, po njima, bio neosporni dokaz u prilog trojstvu, ali crkveni oci ovaj text nigde ne citiraju u svojim komentarima, poslanicama i pismima. Zanimljiva činjenica jeste ta da, čak i kada ne bi imali Novi zavet, mi bi na osnovu spisa crkvenih otaca mogli da u potpunosti rekonstruišemo Novi zavet, izuzev nekoliko stihova (verovatno onih iz Marko 16:9 – 20 ili Jovan 7:59 – 8:1-12, njih nema kod većine crkvenih otaca).
3) Comma Johanneum se ne nalazi ni u jednom rukopisu starih verzija Biblije – sirijska, koptska, jermenska, etiopska, arapska, slovenska izdanja ne sadrže ovaj text. Takođe se ne nalazi u Jeronimovoj Vulgati.
Kada se prvi put spominje ovaj dodatak? Evo šta je napisao Metzger:
The earliest instance of the passage being quoted as a part of the actual text of the Epistle is in a fourth century Latin treatise entitled Liber Apologeticus (chap. 4), attributed either to the Spanish heretic Priscillian (died about 385) or to his follower Bishop Instantius. Apparently the gloss arose when the original passage was understood to symbolize the Trinity (through the mention of three witnesses: the Spirit, the water, and the blood), an interpretation that may have been written first as a marginal note that afterwards found its way into the text. In the fifth century the gloss was quoted by Latin Fathers in North Africa and Italy as part of the text of the Epistle, and from the sixth century onwards it is found more and more frequently in manuscripts of the Old Latin and of the Vulgate. In these various witnesses the wording of the passage differs in several particulars.
Na osnovu textualnog kriticizma, ne postoji ni jedan jedini ozbiljniji prevodioc ili naučnik koji bi ovaj dodatak mogao smatrati autentičnim. Ja lično ga ne smatram autentičnim, već ga smatram interpolacijom ili dodatkom textu (verovatno nastao na margini nekog texta, više kao komentar, a kasnije je to ušlo u text – praksa koja nije bila nepoznata među prepisivačima, naprotiv). Ovaj dodatak se često koristio od strane trinitaraca kao podrška trojstvu (iako text nimalo ne govori o tome, čak i sa sve dodatkom, ali ok, to je već druga priča), dok su protivnici trojstva (danas su najpoznatiji kod nas Jehovini svedoci) osporavali ovaj text.
No, da se malo još vratimo na Erazma.
Rimokatolički kardinal Himenes od Toleda (Španija) počeo je jos davne 1502 godine da priprema izdanje grčke Biblije. Njegovo izdanje Novog zaveta na grčkom jeziku izaslo je iz štampe 1514 godine, ali doneta je odluka da se ne objavljuje, to jest da se ne stavi na raspolaganju javnosti, sve dok ne budu spremne i sve starozavetne knjige, koje su se pripremale na tri jezika – jevrejskom, latinskom i grčkom. Kada je i on završen, objavljivanje je još jednom odloženo, sve dok papa nije dao neophodno odobrenje. Iako je on dao to odobrenje 1520. godine, ova Biblija nije štampana, odnosno puštena u prodaju do 1522. Ova Biblija je bila poznata pod naslovom “Complutensian Polyglot“. ‘Compultum’ je latinsko ime za grad Alkalu gde je nastala ova Biblija, dok ‘polyglot’ znači ‘više jezika’, a odnosi se na tri jezika na kojima je štampana.
Izdanje kardinala Himenesa je, s toga, prvi štampani grčki Novi zavet. Međutim, to nije bio i prvi koji je objavljen i pušten u prodaju. Švajcarski štampar po imenu Froben, protestant, čuo je za kardinalov poduhvat, i istog časa je potražio Erazma Roterdarmskog (Deziderius Erazmus). Zatražio je od Erazma da pripremi što je brže moguće Novi zavet na grčkom jeziku. Erazmo je to prihvatio. U julu 1515. godine je otišao u Bazel (Švajcarska), nadajući se da će u tamošnjoj biblioteci naći neke rukopise na grčkom jeziku koji će biti dovoljno dobri da se od njih uradi matrica za štampanje texta. Međutim, nije našao nijedan rukopis koji je sadržavao celi Novi zavet, tako da je koristio pet – šest rukopisa. Delove Novoga zaveta koje je našao u više rukopisa upoređivao je i pravio neke izmene tamo gde je smatrao da je to bilo potrebno. Čak je imao samo jedan rukopis Otkrivenja, gde je nedostajao poslednji list i na njemu 6 poslednjih stihova. Neki biblijski textovi su bili pomešani sa komentarima i primedbama, i zaista je bilo izuzetno odrediti pravi tekst. Tu je Erazmo jednostavno napravio grčki text tako što ga je prevodio sa latinskog jezika. Rezultat toga bio je da se neke reči njegovog texta Otkrivenja ne nalaze ni u jednom grckom textu.
Izdanje je završeno i pušteno u prodaju početkom marta 1516. godine, za manje od godinu dana od kada je čitav projekat počeo. Ovo prvo izdanje Erazmovog grčkog texta Novoga zaveta, od oko 1000 strana, u 1.Jovanovoj nije imalo deo koji se odnosi na “svedoke na nebu“, jer grčki text glasi baš onako kako glasi i prevod Čarnića, recimo, kao i većine ostalih savremenih prevoda:
Jer je troje koji svedoče: 8 Duh i voda i krv, i ovo troje svedoče jedno.
Medjutim, vekovima je u latinskoj Vulgati pisalo:
Јер је troje što svedoči na nebu: Оtаc, Reč i Sveti Duh; i ovo je troje jedno. I troje je što svedoči na zemlji: duh, i voda, i krv; i troje je zajedno.
Baš kao što stoji i kod Vuka. I zbog ove razlike u textovima, jedan od katoličkih izdavača “Complutensian Polyglot” kritikovao je Erazma što je izostavio deo koji se odnosi na “svedoke na nebu“, što je u ono vreme bio jak dokaz za doktrinu o sv. Trojici. Erazmo je odgovorio da toga nema ni u grčkim rukopisima koje je on koristio niti u onima koje je pregledao pošto je već pripremio text. Ali ipak, on je na kraju nepromišljeno obećao da će on to, ukoliko mu oni pokažu grčki text u kome ima izraz “svedoci na nebu,” uneti u sledeće izdanje svog Novog zaveta.
Nedugo posle toga, pokazali su mu grčki rukopis u kome se nalazio taj deo. Međutim, danas se zna da je taj rukopis 1520 godine pripremio franjevački fratar u Oxfordu (po imenu Froj ili Roy) samo zato da bi ga pokazao Erazmu. On je jednostavno preveo taj citat iz Vulgate na grčkom jeziku i ubacio ga na odgovarajuće mesto u grčki text. Iako je Erazmo sumnjao da fratar govori istinu (čak postoji i sumnja da je Erazmo dao jedno ovakvo obećanje, navodno ne postoji ni jedan njegov zapis o tome), on je ipak ispunio svoje obećanje i “svedoke na nebu” je uneo u svoje treće izdanje iz 1522 godine, uz podnožnu napomenu u kojoj je izrazio sumnju u rukopis koji su mu pokazali. U četvrtom, kao i u svakom narednom izdanju, Erazmo je izostavio “svedoke na nebu“, ali slučaj je hteo da njegovo treće izdanje ima najdugoročniji uticaj na ostale prevodioce i izdavače, kao i njihova izdanja. Tako je deo koji se odnosi na “svedoke na nebu“, iako ga nema u grčkom rukopisu pre 16 veka, prihvaćen kao deo grčkog texta. Kasnije je dospeo i do čuvenog ‘King James’ prevoda iz 1611, a preko Luthera došao i do Vuka. Taj rukopis, koji se koristio da ‘uveri’ Erazma, poznat je kao ‘Codex 61’ i dan danas se nalazi u biblioteci koledža ‘Trinity’ u Dablinu, Irska. |
